हंसः _haṃsḥ

हंसः [हस्-अच्-पृषो˚ वर्णागमः] (said to be derived from हस्; cf. भवेद्वर्णागमाद् हंसः Sk.)

1 A swan, goose, duck; हंसाः संप्रति पाण्डवा इव वनादज्ञातचर्यां गताः Mk. 5.6; न शोभते सभामध्ये हंसमध्ये बको यथा Subhāṣ; R.17. 25. (The description of this bird, as given by Sanskrit writers, is more poetical than real; he is described as forming the vehicle of the god Brahman, and as ready to fly towards the Mānasa lake at the approa- ch of rains; cf. मानस. According to a very general poetical convention he is represented as being gifted with the peculiar power of separating milk from water e. g. सारं ततो ग्राह्यमपास्य फल्गु हंसो यथा क्षीरमिवाम्बुमध्यात् Pt.1; हंसोहि क्षीरमादत्ते तन्मिश्रा वर्जयत्यपः Ś.6.28; नीरक्षीरविवेके हंसालस्यं त्वमेव तनुषे चेत् । विश्वस्मिन्नधुनान्यः कुलव्रतं पालयिष्यति कः Bv.1.13; see Bh.2.18 also).

-2 The Supreme Soul, Brahman.

-3 The individual soul (जीवात्मन्); प्रीणीहि हंसशरणं विरम- क्रमेण Bhāg.4.29.56.

-4 One of the vital airs.

-5 The sun; हंसः शुचिषद्वसुरन्तरिक्षसद्धोता वेदिषत् Ka&tod;h.2.5.2; उषसि हंसमुदीक्ष्य हिमानिकाविपुलवागुरया परियन्त्रितम् Rām. ch.4.91.

-6 Śiva.

-7 Viṣṇu.

-8 Kāmadeva.

-9 An unambiti- ous monorch.

-1 An ascetic of a particular order; Bhāg.3.12.43.

-11 A spiritual preceptor; Bhāg.7. 9.18.

-12 One free from malice, a pure person.

-13 A mountain.

-14 Envy, malice.

-15 A buffalo.

-16 A horse.

-17 A particular incantation; L. D. B.

-18 The best of its kind (at the end of a compound; cf. कविहंस); L. D. B.

-19 A temple of a particular form.

-2 Silver. -a.

1 moving, going (गतिमान्); नव- द्वारं पुरं गत्वा हंसो हि नियतो वशी Mb.12.239.31 (see com.).

-2 Pure; हंसाय संयतगिरे निगमेश्वराय Bhāg.12.8.47;6.4. 26.

-साः (m. pl.) N. of a tribe said to live in the Pla- kṣa-Dvīpa.

-Comp. -अंशुः a. white.

-अङ्घ्रिः vermilion.

-अधिरूढा an epithet of Sarasvatī.

-अभिख्यम् silver.

-आरूढः N. of Brahman.

-उदकम् a kind of cordial li- quor (prepared from infusion of cardamoms).

-कान्ता a female goose.

-कालीतनयः a buffalo.

-कीलकः, -नीलकः a particular mode of sexual enjoyment.

-कूटः 1 N. of one of the peaks of the Himālaya.

-2 the hump on the shoulder of an ox (for अंसकूट).

-गति a. having a swan's gait, stalking in a stately manner.

-गद्गदा a sweetly speaking woman.

-गामिनी 1 a woman having graceful gait like that of a swan; अव्यङ्गाङ्गीं सौम्यनाम्नीं हंसवारणगा- मिनीम् (उद्वहेत् स्त्रियम्) Ms.3.1.

-2 N. of Brahmāṇi.

-गुह्यम् N. of a particular hymn; अस्तौषीद्धंसगुह्येन भगवन्त- मधोक्षजम् Bhāg.6.4.22.

-च्छत्रम् dry ginger.

-तूलः, -लम् the soft feathers of down of a goose; रत्नखचितहेमपर्यङ्के हंसतूलगर्भशयनमानीय Dk.1.4;2.2.

-दाहनम् aloe- wood.

-नादः the cackling of a goose.

-नादिनी a wo- man of a particular class (described as having a slen- der waist, large hips, the gait of an elephant and the voice of a cuckoo; गजेन्द्रगमना तन्वी कोकिलालापसंयुता । नितम्बे गुर्विणी या स्यात् सा स्मृता हंसनादिनी).

-पक्षः a particular po- sition o the hand.

-पदः a particular weight (कर्ष).

-पादम् 1 vermilion.

-2 quick-silver.

-बीजम् a goose's egg.

-माला a flight of swans; तां हंसमालाः शरदीव गङ्गाम् Ku.1.3.

-यानम् a car drawn by swans.

-युवन् m. a young goose or swan.

-रथः, -वाहनः epithets of Brahman.

-राजः a king of geese, a large gander.

-लिपिः a particular mode of writing (with Jainas).

-लोमशम् green sulphate of iron.

-लोहकम् brass.

-श्रेणी a line of geese.